Μικρό Ιστορικό αφιέρωμα στο εξωκλήσι μας

Έτος 1915

Με αφορμή τη γιορτή του Αγίου Πνεύματος που πλησιάζει (9/6/2014), αναδημοσιεύουμε παλαιότερη ανάρτηση για το ιστορικό εξωκλήσι της Αγίας Τριάδας (Αη Δημήτρης).

Γράφει η φιλόλογος Μαρία Καραστογιαννίδου

Σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων από το χωριό Τρίκαλα του νομού Ημαθίας, στη μέση του κάμπου, βρισκόταν ένα εξωκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο. Δυστυχώς κανείς δε γνωρίζει πότε ακριβώς κτίστηκε. Κάποιες μαρτυρίες μιλούν για ιστορία τριακοσίων περίπου χρόνων, ενώ κάποιες άλλες λένε ότι ήταν κτίσμα των μέσων του 19ου αιώνα.

Εκείνο για το οποίο είμαστε σχεδόν βέβαιοι είναι ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εποχή του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) μαζί με το άλλο εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου στην περιοχή της Κάλλιανης (Άλορον) κοντά στο Κλειδί Ημαθίας, για το οποίο κάνει λόγο η Πηνελόπη Δέλτα στο βιβλίο της «στα Μυστικά του Βάλτου. Η περιοχή ήταν πραγματικός βάλτος, ό,τι είχε απομείνει από την αποξήρανση της λίμνης των Γιανιτσών, και οι μακεδονομάχοι χρησιμοποιούσαν τις εκκλησίες αυτές είτε για να κρυφτούν οι ίδιοι, είτε για να κρύψουν όπλα. Ιστορικές πληροφορίες υποστηρίζουν ότι στην περιοχή που βρισκόταν το μικρό εκκλησάκι υπήρχε ένα μεγάλο αγρόκτημα με το άνομα Καρυές μαζί με τον ομώνυμο οικισμό, εκκλησία του οποίου ήταν το εξωκλήσι του Αη-Δημήτρη. Αργότερα το χωριό μεταφέρθηκε εκεί που σήμερα βρίσκεται το χωριό μας, τα Τρίκαλα, η εκκλησία όμως έμεινε στη θέση της, στο κέντρο του κάμπου.

Όταν το 1924 οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στα Τρίκαλα αγκάλιασαν αμέσως με το σεβασμό και την αγάπη τους το εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Είδαν σ' αυτό τα δικά τους εξωκλήσια και παρεκλήσια που άφησαν πίσω στη χαμένη, αλλά αλησμόνητη πατρίδα. Έτσι εξηγείται και το όνομα της Αγίας Τριάδας ή Αγίου Πνεύματος που δόθηκε στο εξωκκλήσι. Οι πρόσφυγες για να θυμούνται το δικό τους εξωκλήσι καθώς και την ομώνυμη περιοχή στην κορυφή του βουνού κοντά στο χωριό τους, ονόμασαν έτσι και το εκκλησάκι του χωριού τους στη νέα πατρίδα. Γι αυτό συνέβαινε το παράξενο φαινόμενο η μικρή αυτή εκκλησίτσα να έχει δύο ονόματα, Άγιος Δημήτριος και Αγία Τριάδα. Επειδή μάλιστα στον Άγιο Δημήτριο είναι αφιερωμένη και η εκκλησία του χωριού, πανηγύρι στο εξωκλήσι γινόταν του Αγίου Πνεύματος, εποχή άλλωστε που ευνοεί τις γιορτές στην ύπαιθρο. Οι κάτοικοι του χωριού έφεραν από την πατρίδα τους ήθη και έθιμα. Έτσι, όπως γιόρταζαν τη γιορτή της Αγίας Τριάδας στην Ανατολική Ρωμυλία, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο συνέχισαν να τη γιορτάζουν κι εδώ. Ανήμερα του Αγίου Πνεύματος γινόταν μεγάλη λειτουργία και κουρμπάνι, λέξη τούρκικη που σημαίνει θυσία. Ένα μεγάλο πρόβατο,ύστερα από ορισμένη τελετή, το έσφαζαν, το τεμάχιζαν και το έβραζαν σε μεγάλα καζάνια μαζί μεπλιγούρι. Μετά το τέλος της λειτουργίας, όταν πια είχε βράσει το κρέας, ο ιερέας με ειδική δέηση και ευχές για υγεία ευλογούσε το φαγητό. Κατόπιν το εκκλησιαστικό συμβούλιο με βοηθούς αναλάμβανε τη διανομή. Κάθε οικογενειάρχης περνούσε και σ' ένα δοχείο έπαιρνε φαγητό ανάλογα με τα άτομα της οικογένειάς του. Έτσι με την κοινή θυσία, το κοινό τραπέζι, έσμιγαν οι άνθρωποι στην κοινή λατρεία. Το έθιμο αυτό συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας.

Πώς ήταν όμως το εξωκλήσι αυτό; Ήταν μια όχι ιδιαίτερα μικρή εκκλησία σε ρυθμό ορθογώνιας βασιλικής χωρίς τρούλο. Το λευκό της χρώμα την έκανε να ξεχωρίζει από χιλιόμετρα μακριά καθώς ερχόταν σε αντίθεση με το πράσινο των δέντρων και το σκούρο χρώμα των γύρω χωραφιών. Ανατολικά βρισκόταν το ιερό, ενώ είχε δύο εισόδους, μία δυτικά και μία νότια.Το εσωτερικό της ήταν ιδιαίτερα λιτό, αφρόντιστο, θα μπορούσαμε να πούμε. Ξεχώριζαν το τέμπλο, το ξύλινο δεσποτικό που κατέληγε σε κεφάλια φιδιών, ένα συνηθισμένο μοτίβο στις χριστιανικές εκκλησίες, ο μικρός ξύλινος άμβωνας, τα αναλόγια και τα στασίδια.

Δεκαετία του '70

Παρά το γεγονός ότι η εκκλησία δεν είχε στο εσωτερικό της σκεύη ή άλλα αντικείμενα μεγάλης αξίας, ωστόσο πολλές φορές οι κάτοικοι του χωριού βρήκαν σκαμμένη τη γύρω από το ναό περιοχή. Βέβαια δε γνωρίζουμε αν στο παρελθόν η μικρή αυτή εκκλησία υπήρξε θύμα ιερόσυλων που αφαίρεσαν από το εσωτερικό της εικόνες ή άλλα σκεύη μεγάλης αξίας.

Φυσικά υπάρχουν και για το εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου διάφοροι θρύλοι. Κάποιοι λένε ότι μεγάλος θησαυρός βρισκόταν κάτω από την Αγία Τράπεζα. Έτσι εξηγείται και το σκάψιμο του ιερού. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι κάτω από την εκκλησία ξεκινούσε τούνελ που ίσως ένωνε την εκκλησία με την ομώνυμη της εκκλησία στην Κάλλιανη και εξυπηρετούσε τον αγώνα των Μακεδονομάχων. Πολλοί, επίσης, μπερδεύουν ή ταυτίζουν το εξωκλήσι με αυτό της Κάλλιανης.

Πολλές φορές ακόμα και πουλιά έκτιζαν τις φωλιές τους στο εσωτερικό του ναού. Αποφεύγονταν οι παρεμβάσεις για τη συντήρησή του για να μη θιγεί δήθεν η παράδοση. Δυστυχώς και η αρχαιολογική υπηρεσία, παρά τις κατά καιρούς υποσχέσεις της, δεν ασχολήθηκε με το εξωκλήσι αυτό.

Η περιοχή γύρω από το εξωκλήσι ονομάζεται «περιοχή του Αγίου Δημητρίου». Έτσι τη γνωρίζουν οι ντόπιοι κάτοικοι, αλλά και οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής. Όλοι όσοι περνούν από εκεί είτε για να πάνε στα χωράφια τους είτε οπουδήποτε αλλού, σταματούν για να ανάψουν ένα κεράκι και να προσκυνήσουν τους αγίους.

Πάρα πολύς κόσμος συγκεντρώνεται κάθε χρόνο στο πανηγύρι της Αγίας Τριάδας. Παραμονή της εορτής γίνεται Εσπερινός και περιφορά της Εικόνας γύρω από το εξωκλήσι. Ανήμερα της γιορτής γίνεται λειτουργία από πολλούς ιερείς της ευρύτερης περιοχής παρουσία εκατοντάδων πιστών. Ακολουθεί το κουρμπάνι, για το οποίο μιλήσαμε παραπάνω, και μεγάλο γλέντι με παραδοσιακούς χορούς από χορευτικά συγκροτήματα.

Κατά τους ανοιξιάτικους μήνες πραγματοποιούνται εκεί μονοήμερες εκδρομές σχολείων, οργανώνονται πρωτομαγιές και πολλές φορές τελούνται και μυστήρια.

Μια πέτρινη βρύση ένα μικρό εικονοστάσι, νεότερα δημιουργήματα και τα δύο και πάρα πολλά δέντρα συμπληρώνουν το σκηνικό.

Σήμερα το μικρό αυτό εκκλησάκι που άντεξε για δεκάδες χρόνια σε πολέμους και φυσικές καταστροφές, που το σεβάστηκαν αλλόθρησκοι κατακτητές και το τίμησαν πολυάριθμοι επισκέπτες δεν υπάρχει πια. Το 1999 η μικρή αυτή εκκλησίτσα, μνημείο ιερό και αγαπημένο για μικρούς και μεγάλους έπεσε θύμα ιερόσυλων που την έκαψαν ολοσχερώς. Ωστόσο η δύναμη και η θέληση των κατοίκων του χωριού έβαλαν στη θέση της μια καινούρια μεγάλη εκκλησία που και αυτή όμως κάηκε δέκα χρόνια αργότερα το 2009. Αυτή τη φορά όμως η καταστροφή ήταν μερική και ευτυχώς χάρη στη συνδρομή για μια ακόμα φορά των κατοίκων του χωριού αποκαταστάθηκε πλήρως.

Σήμερα

Σήμερα στη θέση της παλιάς εκκλησίας δεσπόζει ένας μεγάλος ναός που έχει κτιστεί με σύγχρονα υλικά και σε καμιά περίπτωση δε θυμίζει το μικρό πλην όμως αλησμόνητο εξωκλήσι. Αποτελεί μνημείο μνήμης από τη μια και δείγμα θέλησης από την άλλη. Θέλησης όλων των κατοίκων του χωριού που σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα έκτισαν το ναό όχι μόνο, γιατί ήταν αδιανόητο γι' αυτούς το μεγάλο κενό, αλλά και γιατί ήθελαν να δώσουν ένα μάθημα πίστης στους τυχόν ιερόσυλους που το κατέστρεψαν.

Φιλοδοξία όλων μας είναι το εξωκλήσι της Αγίας Τριάδας να συνεχίσει να αποτελεί μνημείο - σύμβολο του χωριού μας.

Η παραπάνω εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος της τοπικής ιστορίας. Είναι βέβαια πραγματικά λυπηρό για τον ιστορικό να μη μπορεί να καταλήξει σε τεκμηριωμένα συμπεράσματα εξαιτίας της έλλειψης ιστορικών στοιχείων. Ωστόσο θέλουμε να πιστεύουμε ότι με τη μικρή αυτή εργασία φωτίσαμε κάποιες άγνωστες πτυχές της ιστορίας ενός θρησκευτικού μνημείου του χωριού μας.