Όταν αναφερόμαστε στα «γενετικά τροποποιημένα προϊόντα» εννοούμε εκείνα τα οποία προέρχονται από φυτικούς ή ζωικούς οργανισμούς στους οποίους έχει γίνει παρέμβαση στη γενετική τους πληροφορία, δηλαδή στην αλληλουχία του DNA τους. Η επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη στον τομέα της γενετικής δίνει τη δυνατότητα τέτοιων παρεμβάσεων με αποτέλεσμα την αλλαγή κάποιων χαρακτηριστικών και λειτουργιών των φυτών σε επιθυμητή κάθε φορά κατεύθυνση.
Στα αγροτικά προϊόντα όλες οι γενετικές παρεμβάσεις αποβλέπουν κατά κύριο λόγο στην αύξηση της ανθεκτικότητας των καλλιεργειών σε ασθένειες και κατά συνέπεια στην αύξηση της παραγωγής αλλά και στην αύξηση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων αυξάνοντας π.χ. την περιεκτικότητα σε βιταμίνες στους καρπούς. Από τα πρώτα φυτά στα οποία εφαρμόστηκαν μέθοδοι γενετικής τροποποίησης είναι το καλαμπόκι. Η παρέμβαση στη γενετική πληροφορία του καλαμποκιού έγινε με σκοπό να το κάνουν πιο ανθεκτικό σε προσβολές από σκουλήκια που καταστρέφουν τη ρίζα του και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην παραγωγή. Έτσι τροποποιήθηκαν κάποια γονίδια ώστε να παράγεται στη ρίζα μια ουσία δηλητηριώδη για τα σκουλήκια και να περιορίζεται η δράση τους στην καλλιέργεια χωρίς τη χρήση φυτοφαρμάκων. Άλλα αγροτικά φυτά στα οποία έχει εφαρμοστεί γενετική τροποποίηση είναι το ρύζι, η σόγια και το σιτάρι.
Στη δασοπονία εφαρμόζονται επίσης προγράμματα γενετικής παρέμβασης με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του ξύλου. Στην Ευρώπη υπάρχουν φυτείες λεύκης, ακόμη σε πειραματικό επίπεδο, που έχουν υποστεί γενετική βελτίωση και παρακολουθούνται επιστημονικά οι ρυθμοί αύξησής τους. Στην περίπτωση αυτή είναι απαραίτητη η «στείρωση» των τροποποιημένων φυτών, ώστε να αποφευχθεί η μεταφορά της τροποποιημένης γενετικής πληροφορίας μέσω της φυσικής αναπαραγωγής.
Οι υποστηρικτές αυτών των μεθόδων θεωρούν ότι η γενετική τροποποίηση ανοίγει δρόμους μεγαλύτερης παραγωγής και καλύτερης ποιότητας προϊόντων που θα μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα υποσιτισμού σε χώρες του τρίτου κόσμου. Επιπλέον, υποστηρίζουν ότι η γενετική παρέμβαση στα αγροτικά προϊόντα δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να αντικαθιστά τις κλασικές μεθόδους διασταύρωσης που υπάρχουν στη φύση. Τα «ψαλίδια» και οι «κόλλες», ως φυσικοί μηχανισμοί δημιουργίας νέων ειδών, υπάρχουν στη φύση αλλά το νέο είδος υπόκεινται στους μηχανισμούς προσαρμογής, μέσω των οποίων εξασφαλίζεται η εξελικτική πορεία και επιβίωσή του, στην κλίμακα των χιλιάδων ή και περισσότερων ετών. Σε αντίθεση, οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί υπόκεινται σε ελέγχους όχι περισσότερο των λίγων ετών που δεν επιτρέπουν στην ουσία να ερευνηθούν οι επιπτώσεις αυτών των αλλαγών τόσο σε επίπεδο οργανισμού όσο και σε επίπεδο οικοσυστημάτων.
Σε αντίθεση με τους υποστηρικτές, δεν είναι λίγες οι φωνές που εναντιώνονται και υποστηρίζουν ότι η εφαρμογή τέτοιων μεθόδων θα έχει καταστροφικές συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία και τα φυσικά οικοσυστήματα. Ξεκινώντας από τις πιθανές επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία, αξίζει να σημειωθεί ότι μελέτες σε πειραματόζωα δεν αποκλείουν προβλήματα που προέρχονται από τη διατροφή με γενετικά τροποποιημένα προϊόντα. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκαν ανωμαλίες στη λειτουργία του αίματος σε ποντίκια που έτρωγαν για μερικές εβδομάδες γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι. Σε αυτή την περίπτωση η παραγωγή δηλητηριωδών ουσιών από το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι φαίνεται να δημιούργησε προβλήματα στο αίμα του πειραματόζωου. Όμως και σε επίπεδο οικοσυστήματος δεν είναι λίγοι οι κίνδυνοι που εγγυμονεί η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων φυτών. Παίρνοντας το παράδειγμα της καταπολέμησης των βλαβερών εντόμων στη ρίζα του καλαμποκιού, υπάρχει ο κίνδυνος να εξοντωθούν ταυτόχρονα και άλλα έντομα στην ίδια περιοχή και με τον τρόπο αυτό να μειωθεί η ποικιλότητα ειδών στα έντομα του εδάφους. Αυτό δεν έχει ως συνέπεια μόνο τη μείωση της βιοποικιλότητας σε επίπεδο εντόμων αλλά ίσως και σε ανώτερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας αν αυτά τα έντομα ήταν π.χ. τροφή για κάποια είδη πουλιών που ζουν σε αυτά τα οικοσυστήματα.
Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η λειτουργία οργανισμών όπως τα φυτά ελέγχεται από μια σειρά γονιδίων και συνεργειών μεταξύ αυτών, με αποτέλεσμα αν ένα από αυτά τροποποιηθεί πιθανών να αλλάζει η λειτουργία και των υπολοίπων με απρόβλεπτες συνέπειες για τον οργανισμό. Επιπρόσθετα, αλλάζοντας τη γενετική πληροφορία, με τη δημιουργία κλώνων, και δημιουργώντας μονοκαλλιέργειες στην ουσία ελαχιστοποιείται η γενετική ποικιλότητα του είδους με άμεσο κίνδυνο την εξαφάνισή του, λόγω περιορισμένων ή ανύπαρκτων μηχανισμών προσαρμογής σε ενδεχόμενες απειλές ή διαταραχές. Για παράδειγμα, υπάρχουν πειράματα που δείχνουν ότι δένδρα που τροποποιήθηκαν γενετικά για να παράγουν καλύτερο ξύλο έγιναν πολύ πιο ευάλωτα στην εξάπλωση σθενειών από μικρόβια, τα οποία κατέστρεψαν ολόκληρες φυτείες.
Η χώρα στην οποία εφαρμόστηκε η γενετική παρέμβαση είναι η Αμερική, που την ακολούθησαν η Βραζιλία, ο Καναδάς, η Αργεντινή και η Κίνα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με πρόσφατη απόφασή της δίνει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να προχωρήσουν στην εφαρμογή τέτοιων μεθόδων αν τα ίδια το επιθυμούν.
Δρ. Νίκος Χ. Κούτσιας
Λέκτορας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου